RONDLEIDING
Welkom op de Yppong expositie!
In 1600 arriveerde in Middelburg een Chinese koopman, genaamd Yppong. De VOC was nog niet eens opgericht en de eerste Nederlandse sloep moest het vasteland van China nog bereiken. China werd alom bewonderd om zijn eeuwenoude beschaving, rijkdom en wijsheid. Yppong reisde vanuit Indonesië mee met de vloot van de Middelburgse Compagnie. Een gevaarlijke tocht naar een onbekend land. Hij werd in Middelburg getekend en staat bekend als de eerste in Europa geportretteerde Chinees. Alle kans dat Yppong hier stond, in de voet van de Lange Jan en, net als wij, genoot van de prachtige lichtinval.
CENTRAAL: DRIELUIK
In het midden Yppong, omstreeks 1617 getekend door Rubens. Op de reproductie is zijn gezicht witgekalkt. Dit benadrukt dat de '17e eeuwer' Chinezen niet kende als individu. Wèl had men borden in huis met afbeeldingen van Chinese figuren. Gemaakt van begeerd Chinees porselein. Of van goedkoper Hollands 'namaakporselein'.
Onder het drieluik liggen (foto) scherven van dit Hollandse aardewerk. De 17e -eeuwse originelen vind je in de vitrinekasten. De grove majolica is te herkennen aan drie 'proen' afdrukken. De fijnere faience, het 'Hollands Porselein', noemen we nu 'Delfts Blauw'.
Naast Yppong zien we linksonder een zeilschip. Op de reproductie zijn voor de zichtbaarheid de lijntjes in kleur iets aangezet. Het Keizerrijk China was een gesloten land. De Nederlanders gingen over lijken om de zo begeerde handel met China te forceren.
Op de zijpanelen twee hedendaagse containerschepen. Het gros hiervan brengt een massa aan Chinese goederen. Sommige zijn wel 400 meter lang; vier keer de hoogte van de Lange Jan!
VIER POSTERS
POSTER 1: YPPONG IN ALBUM AMICORUM
We zien Yppong hier in het Album Amicorum (vriendenboek) van een Middelburgse advocaat. Voor het eerst werd een Chinees geportretteerd in Europa. Ook Yppongs tekst is de eerste tekst geschreven door een Chinees in Europa.
Wonderbaarlijk genoeg weten we weinig over Yppongs verblijf in Middelburg. Op 31 mei 1600 arriveerde hij hier. Op Java had hij zeelui van de Middelburgse Compagnie ontmoet. Hij werd zo nieuwsgierig naar hun land dat hij aan boord stapte. Op naar Zeeland! Voor zijn reis betaalde hij een paar pond peper. Hij bleef acht maanden in Middelburg en liet zich hier christelijk dopen.
POSTER 2: RUBENS EN YPPONG
We zien Yppong terug in Rubens' altaarstuk ‘De wonderen van de Heilige Franciscus Xaverius’ (1617-1618).
De schilder plaatste een ‘Aziaat’ in dit werk. Hiermee wilde hij het wereldwijde succes van de kerstening door de Jezuïeten demonstreren. Yppongs afbeelding in het Album Amicorum stond model voor deze figuur. Rubens kende dit boek. Yppong heeft hij nooit ontmoet. Toen Yppong in Middelburg was, verbleef Rubens in Italië.
In 2016 ‘ontmaskerden’ kunsthistoricus Thijs Weststeijn en sinoloog Lennert Gesterkamp de ‘Aziaat’ van Rubens als Yppong, de koopman uit China.
Op Rubens voorbereidende tekening (+ 1617) zien we in dunne lijntjes een schip. Het zou zomaar de Middelburgse Zon of Langebark kunnen zijn.
POSTER 3: SAN JAGO
De pas opgerichte Zeeuwse Compagnie bracht Yppong weer naar Bantam, Java. Daarna voeren de schepen de Langebark en de Zeelandia samen terug naar Zeeland. Onderweg, bij Sint Helena, maakten ze een Portugees retourschip buit. Dit schip, de San Jago, zat vol Chinese kostbaarheden waaronder porselein. In juli 1602 kwam het aan in Middelburg. Nooit eerder bereikte zo’n enorme lading porselein de Republiek. Deze aanvoer vormde het startschot voor twee eeuwen porseleinhandel. Het exclusieve product voor vorsten en adel belandde ineens in de huizen van regenten en van de gegoede burgerij. Het dunne materiaal, de glans, de vloeiende beschildering … Iedereen wilde wel zo’n Middelburgs bordje.
POSTER 4: CHINESE FIGUREN OP HOLLANDS PORSELEIN
Dat Middelburgers in 1600 een Chinese koopman zagen was uniek. Chinezen waren tot ver in de 17e eeuw vooral bekend als de figuren op aardewerk en op Chinees porselein. Prenten van China en haar inwoners waren nauwelijks in omloop. De Keizer liet haast geen buitenlanders toe. Het verre China was vooral een land om over te dromen. Rijk aan beschaving, schoonheid, welvaart en wijsheid.
Begin 1600 was porselein gewild maar kostbaar. Op de grove Hollandse majolicaborden verschenen Chinese motieven. Zo kon arm en rijk meedoen met de Chinese mode in blauw-wit. Rond 1620 lukte het zelfs aardewerk te maken dat leek op porselein: faience. Hollands Porselein. Namaak porselein dus. Het Delfts blauw. Ook dat werd 'Chinees' beschilderd.
Het echte porselein was het voorbeeld. Voor majolica èn voor faience. De schilders gaven er steeds vaker een eigen draai aan. Een parasol hier, een rots met gaten daar. Beide soorten aardewerk waren in verschillende prijs- en kwaliteitscategorieën te krijgen. Dit is goed te zien aan de Chinese figuren.
Op de foto linksboven zie je een originele Chinese porseleinvaas. Daaronder een schaaltje van Hollands Porselein. Beiden uit het Rijksmuseum. De figuren zijn zeer verfijnd weergegeven. Rechts zie je mijn scherven uit de grond. Hoe goedkoper het aardewerk, hoe grover de beschildering. Slechts weinig mensen hadden 'museumwaardige' borden in huis. De massaproductie van goedkoop aardewerk bepaalde mede de beeldvorming over 'de Chinees'.
VITRINEKAST: SCHERVEN GESCHILDERD
De scherven op mijn schilderijtjes hadden geluk. Ze belandden in schilderijen uit het Rijksmuseum van grote Meesters uit de 17e en 18e eeuw. Ik was zo brutaal ze daar in te plaatsen en zo vrij te spelen met de verhoudingen. De (merendeels 17e -eeuwse) scherven komen uit mijn eigen collectie. Het Chinese porseleinkopje met de kipjes helaas niet. Dat is in 2016 verkocht voor 26 miljoen euro!
Ik heb er een kopje bijgezet van écht Hollands Porselein, gemerkt Amstel (Ouder-Amstel 1784-1810). Pas in 1708 werd in Meissen (Duitsland) het geheim van het Chinese 'witte goud' ontdekt.
PAN ASIAN COLLECTIVE (PAC)
Bovenal gaat deze expositie over beeldvorming van Chinezen in Nederland in de 17e eeuw. Het drieluik maakt een koppeling naar het heden.
‘Yppong’ bracht me in contact met Hui Hui Pan, die zich inzet voor Nederlanders met Aziatische roots. Het is een verrijking voor de Yppong expositie om (letterlijk, via onderstaande knop) te linken naar het Pan Asian Collective (PAC), dat zich verfrissend en creatief richt op beeldvorming anno nu.