Een Chinees in de Republiek. In 1600. Dat was uniek. Voor de hele 17^e eeuw bleef dat bijzonder. Yppong voer mee uit nieuwsgierigheid. Geen ander deed dat. Een gevaarlijke maandenlange zeereis was geen toeristisch uitje. Ook toen de handel met Azië volop bloeide reisden er zelden Aziaten met de retourvloten mee. Dat lag mede aan het VOC beleid. In 1636 werd verboden Aziatische vrouwen, kinderen en slaven mee te nemen naar de Republiek.

Al voor de oprichting van de VOC, in 1598, vertrok de Middelburgse Compagnie naar Bantam, Java. Het was de eerste tocht van de Langebark en de Zon naar Azië. Hoofddoel was de inkoop van specerijen.

In Bantam voerden Chinese kooplieden met hun jonken producten uit China aan. Dit mocht alleen vanuit de Chinese kustprovincies en enkel door handelaren met een vergunning. In China zelf was directe handel met buitenlanders verboden. Alleen de Portugezen werd, op beperkte schaal, handel toegestaan vanuit hun handelspost in Macao. Dit Chinese schiereiland huurden za al sinds 1557.

Via de Portugese Jezuïeten kwam nieuws over China richting Europa. En via de verhalen van Dirck Gerritsz. Pomp. Deze ‘Dirck China’ had, in dienst van de Portugezen, China zelf bezocht. Mede door zijn informatie lukte het de Nederlandse vloot in 1596 in Azië te geraken.

In 1600, enkele maanden na Yppongs aankomst in Middelburg, bereikte de eerste Nederlandse sloep China. De Portugezen van Macao namen deze Hollandse waaghalzen direct gevangen. Het katholieke Portugal (en Spanje) verkeerde in oorlog met de ‘afvallige’ Republiek der Nederlanden. De Portugezen deden er alles aan de Nederlanders dwars te zitten en hun betrekkingen met China te frustreren.

China was een welvarend Keizerrijk. Wereldwijd bewonderd om zijn wetenschap en wijsbegeerte. Het land was zelfvoorzienend. Jaarlijks brachten van heinde en verre ambassadeurs uit allerlei landen geschenken naar het keizerlijk Hof. Vanuit China zelf was er weinig behoefte aan handel. Buitenlanders werden gezien als gevaarlijk. Invloed van buitenaf vormde een bedreiging voor de stabiliteit van het land.

Toen begin 1600 de Hollanders China bereikten ging er van alles mis. Dankzij hun eigen domme acties en Portugees gestook kregen ze een reputatie als ‘rode barbaren zonder land’.

De Middelburgse historicus Katie Heyning kwam het Album Amicorum (met daarin Yppong) op het spoor. Tot 2008 lag het in Den Bosch, in Huize De Loet. Daarna is het verkocht. Aan wie is onbekend.

In het vriendenboek van Nicolaas de Vriese staan 44 bijdragen. Onder meer uit vooraanstaande families. Daarmee toonde deze Middelburgse advocaat aan dat hij beschikte over een interessant sociaal netwerk.

We weten niet wie Yppong portretteerde. In de regel werd daar een kunstenaar voor ingehuurd.

De Chinese tekst schreef Yppong zelf. ‘Noch een Nederlander die geen Chinees kent, noch een Chinees die geen Nederlands kent, zal de tekst begrijpen,’ aldus Leonard Blussé, sinoloog. Zo werden bijvoorbeeld Nederlandse woorden, waaronder Zeeland, in karakters nagebootst.

Yppong beschrijft onder meer dat hij een Chinees is uit de Ming dynastie en van plan is via Bantam weer terug te reizen naar China. Hele algemene informatie dus.

Wie de tekst in het Latijn erbij schreef weten we niet. De auteur schrijft in de ik-vorm, alsof hij Yppong is. Rechtsonder staat: ‘Hé, jij die me ziet, en niet begrijpt wie ik ben!’ (*Blussé). De tekst op de achterkant leert ons iets meer over Yppong. Onder andere dat die meereisde met de Zeeuwen uit nieuwsgierigheid en daar een paar pond peper voor betaalde. Daarnaast krijgt de lezer van het vriendenboek enige uitleg over het Chinese schrift en over de kleding van Yppong.

Yppong draagt een jas van linnen en schoenen van pure zijde. De hoed is gemaakt van paardenhaar. Yppongs haren zijn samengebonden in een zijden netje.

Het is opmerkelijk dat er zo weinig bekend is over de persoon Yppong die in Middelburg verbleef.  Was er dan niemand die het belang ervan inzag Yppongs verhalen op schrift te stellen? Verhalen over zijn persoon en over zijn vaderland China. Is die informatie verloren gegaan? We weten het niet.

Hoe het Yppong na zijn Middelburgse avontuur verging, weten we dankzij Leonard Blussé. Hij ontdekte dat Yppong dezelfde figuur is als Empo, de latere Chinese VOC adviseur.

In 1601 reisde Yppong terug met de pas opgerichte Zeeuwse Compagnie, een samenwerkingsverband tussen de Middelburgse en (een deel van) de Veerse Compagnie.  De vloot bestond uit vier schepen:

de Zeelandia, de Langebark, de Middelburg en de Zon.

In Azië bleef Yppong zaken doen met de Zeeuwen. Dankzij zijn Middelburgse avontuur en zijn aansluiting bij de Hervormde Kerk werd hij naar verluid gezien als ‘eigen volk’. Toen in 1602 de Zeeuwse Compagnie opging in de VOC bood hij daar zijn diensten aan.

Yppong zag in dat het nooit ging lukken de Portugezen China uit te jagen. Hij stelde voor rechtstreeks contact te leggen met Chinese kooplieden uit de kustprovincie Fuijan. De belastinginspecteur aldaar, een beruchte eunuch, werd alvast omgekocht. Het plan lekte uit en mislukte. Yppong bleef adviseur en verzorgde voor de VOC vrachten met zijn eigen jonk.

In 1614 overleed Yppong op Ambon. Hij liet een vrouw en zoontje achter èn nieuwe handelsplannen. Yppong stelde voor met geweld alle Chinese scheepvaart onmogelijk te maken. Alleen dàn zou de Chinese overheid toegeven. In 1622 voerde Jan Pietersz. Coen dit brute plan uit. Het koste vele levens.

Yppong kreeg zijn gelijk: de VOC handel met China ving aan. Niet groots en via rechtstreekse contacten met de Chinese overheid, maar op kleine schaal en via omwegen.  Pas vanaf 1727 mochten Nederlanders (en andere Europeanen) een eigen handelsfactorij in China (Kanton) openen.

Bronvermelding

Katie Heyning, co-auteur Geschiedenis van Zeeland deel II 1550-1700, 2012, uitgeverij Wbooks

Leonard Blussé,  Het ware gezicht van de eerste Chinees in Vlissingen, 2016, artikel Zeeuws Tijdschrift 66,

pag. 72-75

* 'Hé, jij die me ziet, en niet begrijpt wie ik ben!'  Deze vertaling komt uit bovenstaand artikel.

Leonard Blussé, Tribuut aan China Vier eeuwen Nerderlands-Chinese betrekkingen, 1989, uitgeverij Otto Cramwinckel

Thijs Weststeijn en Lennert Gesterkamp, A New Identity for Rubens’s 'Korean Man': Portrait of the Chinese Merchant Yppong,  2016, Netherlands Yearbook for History of Art / Nederlands Kunsthistorisch Jaarboek

Afbeelding Yppong, Album Amicorum, Nicolaas de Vriese, particuliere collectie,

foto Antiquariaat Forum, 't Goy-Houten (Utrecht)